Europarlementariër Jeroen Lenaers (CDA): ‘We moeten de orde herstellen aan de Europese grens’ (Trouw)

Tekst: Romana Abels
Foto: Sander de Wilde

Volgens een nieuw manifest van de grootste fractie in het Europees Parlement, de Europese Volkspartij EVP, moet de EU stoppen met haar taboe op het financieren van grenshekken om migratiestromen in bedwang te houden. Ook zouden er asielprocedures buiten de EU, op zogenoemde ‘ontschepingsplatforms’, mogelijk moeten worden.

De Nederlandse Jeroen Lenaers van het CDA schreef mee aan dit manifest. Hij wil hard ingrijpen in de asielstroom. Dat is volgens hem nodig om ervoor te zorgen dat Europa wél de kwetsbare mensen kan blijven opvangen en mensensmokkelaars de pas kan afsnijden.

Uw Europese fractie EVP, de grootste in het Europees Parlement, heeft woensdag een nieuw manifest aangenomen over migratie. Drie jaar geleden was er ook zo’n document, en een jaar daarvoor ook. Deze is een stuk scherper dan de vorige, terwijl er in de tussentijd – het was corona – niet meer migranten naar Europa kwamen. Hoe kan dat?
“Het vorige manifest is opgesteld in 2020, toen de instroom significant minder was dan nu. Een aantal dingen heeft ons ertoe genoopt om onze positie te herzien. Ten eerste merken we weer een hogere instroom. Sinds 2016 zijn er niet zoveel mensen naar de EU gekomen. In 2020 hadden we ook nog niet meegemaakt dat mensen als Erdogan en Loekasjenko, die grote groepen migranten naar de Europese grens stuurden, bewust migratie gingen inzetten als politiek drukmiddel om Europa te destabiliseren. Toen dat wel gebeurde, hadden we niet de instrumenten om daartegen op te treden.”

Dit is de eerste keer dat de EVP hardop zegt dat de EU moet gaan betalen voor grensmuren. Wanneer is die overtuiging ontstaan?
“Het idee dat de EU betaalt voor hekken – en dat is volgens mij ook de reden dat er altijd een soort taboesfeer omheen zit – ontstond denk ik in 2015 of 2016. Toen wilde de Hongaarse premier Orban hekken neerzetten die Europa zou betalen. De toenmalige voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, zei toen: dat doen we niet. Daarna is het een stille dood gestorven. In 2021 hebben twaalf lidstaten er expliciet om gevraagd. Daarmee is het debat opnieuw aan de horizon verschenen.”

Die twaalf lidstaten vroegen dat in 2021, toen er iedere dag duizenden mensen vanuit Wit-Rusland op de Poolse grens afkwamen. Dat is nu niet meer het geval. Was dat verzoek geen wanhoopsvraag in de hitte van het moment?
“Als ik met mijn collega’s in de Baltische Staten spreek, begrijp ik dat het nog niet voorbij is. Wat toen wel geholpen heeft, is dat vicevoorzitter Margaritis Schinas van de Europese Commissie met luchtvaartmaatschappijen en vliegvelden is gaan praten om te voorkomen dat mensen massaal ‘toevallig’ van Turkije naar Minsk gingen vliegen. Dat is goed beleid geweest, en dat zal ook onderdeel moeten zijn van onze aanpak.”

Was ‘fysieke infrastructuur’, zoals grenshekken en -muren in EU-jargon heten, inderdaad de oplossing, ook nadat bleek dat er andere wegen mogelijk zijn?
“Het hele probleem had waarschijnlijk voorkomen kunnen worden als daar een hek had gestaan. Dat was er niet, en dus probeerden mensen de oversteek te maken. Daardoor verdwenen heel veel kwetsbare mensen in het moeras en kregen de Baltische staten en Polen veel kritiek, omdat het allemaal chaotisch en ongecontroleerd verliep.”

Moeten alle lidstaten aan de buitenkant van de EU een grenshek krijgen?
“Als die aangeven dat er geen behoefte of nut is om daar fysieke infrastructuur te plaatsen, dan ga ik ze niet vanuit Europa dwingen om dat te doen. Kroatië vindt bijvoorbeeld dat er betere alternatieven zijn dan hekken of muren bij de grens met Bosnië. Maar als men in Griekenland, Bulgarije of Letland vindt dat deze situatie beter te controleren is met een permanente structuur, dan wil ik niet dat Europa zegt: oké, maar dan moet je zelf dokken. Ook dat is solidariteit.”

Drie jaar geleden vond uw partij dat er 10.000 grenswachten moeten komen. Die komen er. Nu wilt u grenshekken. Wat volgt er over een paar jaar?
“Ik hoop oprecht dat we over vier jaar met een compleet ander juridisch kader zitten. Dan is het Europese Migratiepact aangenomen, dat verandert alles aan de manier waarop Europa met migratie omgaat. Hopelijk zijn de Europese instituties het daar in 2024 over eens.”

Die 10.000 grenswachten zullen er komen, maar zijn er nog niet. Waarom niet wachten om te kijken of dat afdoende is?
“Vorig jaar heeft Frontex (het Europese grensagentschap, red.) 330.000 illegale grensoverschrijdingen geregistreerd, het hoogste aantal sinds 2016. Dat was een toename van 64 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Toevalligerwijs zijn dat voor 90 procent mannen. Vanuit humanitaire overwegingen moeten we volgens mij andere keuzes maken. Op deze manier kunnen we niet de meest kwetsbare mensen opvangen in Europa, terwijl dat juist is wat je zou willen. Het is echt niet zo dat mannen doorgaans kwetsbaarder zijn dan vrouwen. Om de zwakkeren te blijven beschermen, moeten we de orde herstellen aan de Europese grens.

“Volgens ons moet je een einde maken aan het automatisme dat als je op een fragiel bootje stapt aan de zuidkant van de Middellandse Zee, je bijna automatisch een entreeticket hebt naar het Europese continent. We willen het verdienmodel van mensensmokkelaars stoppen. Een manier om dat te doen is infrastructuur plaatsen, waarmee je beter grip hebt op de plek waar mensen binnenkomen.”

En ook door het inrichten van ontschepingsplatforms in Afrika. Was dat niet een idee dat de Europese Commissie eerder liet varen omdat het juridisch onhaalbaar bleek?
“De Europese Raad heeft in 2018 aan de Commissie gevraagd om de mogelijkheid van ontschepingsplatforms te onderzoeken. Destijds heeft de juridische dienst van het parlement uitgezocht of dat mogelijk was. Het antwoord was dat je mensen niet kunt terugbrengen naar een ander land om daar een asielprocedure te doen als ze eenmaal in Europa zijn aangekomen, maar wel als je mensen op zee redt. Dan zou je ze ook naar een veilige haven kunnen brengen in Noord-Afrika, waar ze ook een procedure kunnen krijgen die voldoet aan de Europese wetgeving.”

Waarom ging dat plan dan destijds niet door?
“Voor mijn gevoel omdat er binnen de Europese Commissie niet voldoende steun voor was. Ik snap dat het gevoelig ligt. Maar als je op de lange termijn over migratie en asiel nadenkt, als je serieus werk wil maken van partnerschappen met derde landen, dan moet dit een denkrichting zijn die daar onderdeel van uitmaakt.”

Er zijn inmiddels bijna vijf miljoen mensen uit Oekraïne naar Europa gekomen. Die zijn eigenlijk vrij naadloos opgenomen. Zou je daardoor ook niet kunnen zeggen: Europa kan eigenlijk veel meer absorberen aan vluchtelingen dan we altijd hebben gedacht?
“Er is wel een verschil. De meeste Oekraïners geloven dat ze hier echt zijn voor de korte termijn. Het zijn overwegend vrouwen van wie de man vaak in Oekraïne achtergebleven is. Er zijn iets van tien miljoen Oekraïners de grens overgestoken, en daarvan zijn er alweer zes miljoen teruggekeerd naar Oekraïne. Dat is een hele andere situatie dan, met alle respect, Syrische vluchtelingen of Eritrese vluchtelingen. Zij zullen niet op korte termijn terugkeren. Daar moet je dus ook op de lange termijn capaciteit voor maken in Nederland.”

Er zijn toch al plannen om asielzoekers sneller terug te sturen bijvoorbeeld?
“De voorlopige conclusies spreken wel over terugkeren van asielzoekers, maar intussen is Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, die nota bene uit mijn eigen politieke familie komt, nog steeds tegen het financieren van hekken vanuit de Europese Unie. Vanuit onze fractie is dit ook een oproep aan haar. Als zij in dit dossier haar standpunt zou wijzigen, zou dat ons helpen.”

Er is in ieder geval een plan. Dat is toch meer dan niets?
“Het hapert altijd bij de uitvoering. Toen ik net nieuw was in het Parlement, in 2014, maakten Eurocommissarissen Federica Mogherini en Frans Timmermans allerlei migratie-afspraken: tailormade pakketten voor alle landen van oorsprong en doorreis. Daar is niets van terecht gekomen.

“Terwijl dat toch de enige manier is: dat je de macht van de Europese Unie bundelt en daarmee naar derde landen gaat. Niet om ze te chanteren of te dreigen, maar om win-win-pakketten samen te stellen waar iedereen iets aan heeft. Nu gaat een minister uit Spanje een keer naar Marokko toe, dan de minister uit Nederland, en dan nog een keer een Franse en Duitse. Allemaal met hun eigen wensenlijstjes en ideetjes. Marokko kijkt dat allemaal aan, maar er gebeurt weinig.

“De EU als geheel kan heel veel bieden, bijvoorbeeld op het gebied van ontwikkelingssamenwerking, handel, investeringen of visa. Al die instrumenten moet je gebruiken om samenwerking te organiseren. Het enige waar de EU geen competenties heeft en waar derde landen veel interesse in hebben, is legale arbeidsmigratie. Maar dat betekent niet dat je dat niet met 27 landen samen kan doen.”

Mark Rutte is ook bezig met een campagne voor een betere aanpak van migratie. Bent u daar blij mee?
“Ik erger me eraan dat het probleem van de nationale niveaus naar Europa gekickt wordt. Leiders als Rutte gebruiken in eigen land grote woorden – ‘we gaan dit Europees oplossen’ – om vervolgens in Europa geen boter bij de vis te doen. Rutte stuurt een briefje naar Europa en doet alsof hij heel veel voor elkaar gaat krijgen, terwijl dat natuurlijk niet zo is.”

Al die grote woorden – de gesprekken van Rutte, de plannen van de Italiaanse premier Meloni voor een fysieke grens in de Middellandse Zee, de terugstuurplannen van de Europese Commissie – leiden die volgende week tot niets?
“Ik vrees dat we volgende week vrijdag, als de Europese top voorbij is, allemaal obligate teksten zullen lezen. En dat het mooier lijkt dan het is. Wat ons betreft is dat onvoldoende. EU-president Charles Michel kan de vergadering niet afsluiten zonder vooruitgang, dat zou een blamage zijn.”

Lees hier het nieuwe migratie manifest van de Europese Volkspartij.

Klik hier voor de link naar het originele artikel van Trouw